Kult Kralja Milutina, čije ime nosi crkva u hanskom selu, Žitorađu, Bugari tradicionalno neguju pet vekova

Auuor: Lj. Pavlović

Za crkvu Svetog kralja Milutina u Žitorađu, selu kraj Vladičinog Hana, smatra se da je jedina koja nosi ime srpskog kralja Milutina u našoj zemlji, najvećeg zadužbinara i jednog od najvećih srpskih vladara. Danas je u crkvi održana svečana liturgija povodom obeležavanja slave svetinje i organizovano prikupljanje novca za nastavak na izgradnji ove svetinje.

Mošti kralja Milutina, bez glave i desne ruke, simbole mudrosti i snage, počivaju u jednoj od najvećih i najlepših svetinja u Sofiji, crkvi Svete nedelje. Kroz vekove je više puta menjala ime i rušena, ali je podizana iz pepela. U tim razaranjima, ostaci srpskog vladara i sveca, nikada nisu postradali. Zbog toga, ali i čuda koja su beležena na grobu kralja Milutina, Sofija ga smtara svojim zaštinikom.

U crkvi Svete Nedelje u Sofiji svakog 30. oktobra ogroman broj vernika iz Bugarske okuplja se na obredu presvlačenja moštiju Svetog srpskog kralja Milutina, sveca kojeg oni pobožno slave već pet vekova. Kako najvećeg srpskog zadužbinara, ali i dobrotvora u Sofiji smatraju zaštitnikom grada, u njegovu čast svakodnevno se u tom hramu služi liturgija. Do crkve gde počiva ovaj svetac, u strogom centru Sofije svakog 30. oktobra pristiže veliki broj vernika ne samo iz bugarske prestonice već i drugih mesta u toj zemlji. Tek od pre nekog vremena, organizovano i iz pojedinih delova Srbije. Grupa građana iz ovog kraja, na inicijativu Srpsko-ruskog društva iz Surdulice prvi put ovoj ceremoniji je prisustvovala tek pre jedne decenije – 2014. godine.

Oni koji su imali čast da prisustvuju obredu više puta, kažu da je slika ista gotovo svake godine. Uoči praznika, Svetog kralja, 29. oktobra u crkvi Svete Nedelje gde počivaju ostaci krlaja Milutina održava se bdenje. Svešetnici obučeni u najsvečanije odore čitaju Kanon Svetom kralju, njegovo telo unose u oltar i nakon ophoda oko Časne trpeze, polažu na istu, dok se crkvom čuje zajedničko pevanje sa vernicima – „Sveti Stefane Milutine moli Boga za nas“. Mošti se presvlače i onda polažu u ćivot od duboreza, na mestu južne pevnice, kada vernici jedinog dana u godini, prilaze na poklonjnje i celivanje sveca. Jedan od običaja je da ostavljaju paketiće sa porukama za svoje najbliže koji više nisu sa njima. Platno na kome je telo bilo položeno. seče se i komadići se dele vernicima za zdravlje i isceljenje bolesnih. Ćivot se zatim zatvara staklenim poklopcem, gde se polaže ikona. Na sam praznik posvećen kralju Milutinu, kroz crkvu prođe veliki broj vernika i građana, neki na liturgiju, a neki se samo poklone svecu.

Stefan Uroš Drugi Milutin, kako mu je pravo ime, preminuo je 29. oktobra 1321. godine u svom dvorcu Nerodimlje na Kosovu. Sahranjen je u manastiru Banjska, njegovoj zadužbini, odakle su oko 1389. godine, zbog turskih osvajača, njegovi ostaci preneti u Trepču. Odatle u Sofiju, 1460. godine, gde se i danas nalaze. Kada je crkva u kojoj jedan od najvećih srpskih vladara počiva podignuta, ne zna se tačno. Prvi zapisi o njoj datiraju iz 1578. godine. U vreme Osmanlija više puta je rušena. Do temelja je izgorela 1863. godine, u velikom požaru ali je Carigrad je dozvolio da se na istom mestu podigne nova. Po relikviji, moštima kralja Milutina, nazvana je crkva Svetog Kralja. Novo razaranje hrama dogodilo se 16. aprila 1925. godine, prilikom venčanja jednog člana carske porodice. Bugarski komunisti su podmetnuli eksploziv u kupoli, kada je poginulo 190 osoba. Sveštenici su preživeli, a mošti ostale nedirnute. Ekslozija je crkvu skoro razorila, ali je 1935. godine obnovljena i vraćeno joj je ime Sveta Nedelja.
Kralj Milutin smatra se najvećim srpskim zadužbinarom. Istorijski podaci govore da je podigao ili obnovio 42 svetinje, što je više u odnosu na sve Nemanjiće zajedno.